همه چیز در مورد فرش و گلیم
طراحان قالی در ایران
تکمیل و تعالی نقشه قالی ایرانی به مرور زمان صورت گرفته است. بنابر شواهد تاریخی، قالیهای ایران تا حدود 450 سال پیش مقارن سلطنت شاه طهماسب با طرحهای هندسی بافته میشدند و شاید تا حدودی به تحقیق بتوان گفت تنها بعد از این زمان بود که طرحهایی با خطوط منحنی و دوار در نقش قالی ایران وارد شد و در این زمان، هنر قالی مانند دیگر هنرهای زیبا به حد کمال خود رسید.
هنگام بحث درباره طراحان نقش قالی ایران اگر از گذشتههای بسیار دور عهد صفوی که تنها نام انگشت شمار تنی چند از این هنرمندان از جمله رضا عباسی، میرک و سلطان محمد تبریزی بر صفحات تاریخ هنر ایران باقیمانده است بگذریم و ادامه مبحث را با گذشتن از یک فضای خالی تاریخی به دوره پایانی عهد قاجاریه کشانده و تاریخ نقش قالی را از زمان نقاش بزرگ کرمان محسن خان شروع کرده و به زمان حال برسانیم، به نام بسیاری از هنرمندان نقش قالی و تذهیب بر میخوریم که حاصل تخیل و قدرت نقش آفرینی هنر قالی بافی ایران جلوه ابدی بخشیدهاند.
طراحان بزرگ نقش قالی ایران در 150 سال اخیر در پنج مرکز مهم قالی بافی ایران به شرح زیر دسته بندی میشود:
کرمان
سر سلسله نقاشان بزرگ ایران، محسن خان نقاش معروف کرمانی است متولد سال 1211 شمسی و متوفی سال 1290 شمسی؛ فرزند این هنرمند بزرگ حسنخان یکی از طراحان نام آور و برجسته نقش قالی است. شاگردان حسنخان به ترتیب عبارتند از زمانخان، احمد علیخان کربلایی، اکبر فدایی، کاشی نقاش، حاج محمد جعفر، عزیز الله بهارستانی، رضا بهرهمند و حسین رسولی راوری که هر کدام از آنها با ابداع نقشهای جدید و دلفریب هنر نقش قالی را در خطه کرمان به اوج کمال خود رسانیدند.
در نسل سوم نقاشان کرمانی به نامهای محمد علی شاهرخی پسر حسنخان،اکبر بهارستانی فرزند عزیزالله بهارستانی، عباس سروری،احمد کیوان، علی صوتی و حسین واعظی بر میخوریم.
اصفهان
در طراحی قالی اصفهان بیتردید باید ابتدا به نام عیسی بهادری اشاره شود. او پس از اتمام مدرسه کمال الملک، سال 1315 به سرپرستی هنرستان هنرهای زیبا اصفهان برگزیده شد؛ به مدت 30 سال در این سمت شاگردان زیادی را در همه رشتههای هنرهای تزئینی بویژه در نقاشی و تذهیب و نقش قالی تربیت کرد و طرحهای بسیار جالبی را به مجموعه طرحهای ایرانی افزود؛ جواد رستم شیرازی، پورصفا، هوشنگ جزیزاده، محمود فرشچیان و جعفرقلی دادخواه همگی از دانش آموختگان این هنرستان و از شاگردان و همکاران او بودند.
احمد ارچنگ متولد 1293 شمسی هنرمند برجسته دیگری است که از او طرحهای چشم نواز و زیبایی در نقش قالیبافی مانده است؛ شاگردان با استعداد این هنرمند به نامهای عباس کرباسیون و رحمت الله شادمان در ادامه کار استاد هم اکنون به کار طراحی در اصفهان اشتغال دارند؛ جعفر رشتیان، طراح معروف دیگری درا صفهان که تا چندی پیش در قید حیات بود در زمینه طرحهای منظرهای نمونههای بسیار با ارزشی از خود بر جای گذاشت. نمیتوان از نقش قالی اصفهان صحبت کرد و به نام حسین مصور الملکی متولد 1270 شمسی از نقاشان مشهور نقش قالی اصفهان اشاره نکرد.
کاشان
در دفتر طراحان بزرگ و صاحب سبک کاشان در 110 سال اخیر ابتدا به نام رضا صانعی میرسید رضاخان که از پیشکسوتان هنرمند نقش قالی است بر میخوریم. این هنرمند نامدار سال 1265 شمسی در شهر کاشان متولد شد. او مانند سایر هنرمندان همعصر خود، نقاشی و طراحی را نزد میرزا احمد و برادرش میرزا علی اکبر آموخت و خیلی زود خود به مرحله استادی رسید. آثار او بیشتر بصورت دورنما و پرتره است. همکار و داماد او میرزا نصرالله صانعی نقاش زاده نیز از استادان فن نقش قالی است که بیشتر در سبک کلاسیک کار میکرده است.
دبیرالصنایع، آقا رضا وفا و میرزا عباس صنیعی نیز از استادان فن هستند و هنر نقاشی قالی کاشان به مقیاس زیاد، مدیون ذوق و نوآوری و خلاقیت هنری آنان است؛ محمد و نظام افسری، دو تن از اعضای خانواده هنرمند افسری در کاشان هستند که در رشته نقش قالی به مرحله استادی رسیدند؛کارهای این دو نقاش چیره دست بیشتر در مایه طرحهای طبیعت و صورت سازی است.
در یادآوری سایر هنرمندان صاحب شهرت این رشته باید به نامهای محمد صنیعی، فرزند میرزا عباس صنیعی و مرتضی درویش و بالاخره سید محسن صانعی فرزند رضا صانعی که در شهر مشهد به کار طراحی قالی اشتغال دارد اشاره شود.
تبریز
شهر تبریز میراثدار نگارگری مکتب تبریز است که خود همواره به عنوان نوآورترین شهر در طراحی قالی جهان مطرح بوده است. تبریز از سویی به واسطه قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و ارتباط با کشورهای اروپایی و از سویی جسارت طراحان در ابداع فرمها و رنگ آمیزیهای جدید از ویژگیهای منحصر به فردی برخوردار است. از قدیمیها رسام ارژنگی و میر مصور، مینیاتوریست و نقاش قالی و از بنیانگذاران مدرسه صنایع مستظرفه تبریز بودهاند.
همچنین از استادان درگذشته میتوان به حبیب الله امین افشار و محمد تقی خیابانی،ابراهیم رضایی،ابوالقاسم اماقانی، قلی نامی و اکبر برگی اشاره کرد و از هنرمندان دوران معاصر رضا اسکندری، غلامحسین خیابانی و محمد حسین بنام را میتوان نام برد که هر کدام با ذوق و کوشش فراوان سعی دارند برگ جدیدی بر دفتر طرحهای جاودانی قالی ایران بیفزایند.
مشهد
از طراحان مشهور و قدیمی مشهد میتوان از عبدالحمید صنعت نگار متولد 1287 شمسى نام برد که طراح نقشه بسیاری از قالیهای بافته شده در کارگاه عمو اوغلی بوده است، علی اکبر طرحچی، فرزند عباس طرحچی معروف به نگارنده نیز از طراحان قدیمی و پر سابقه مشهد است؛ از نسل جوانتر محمد حسین فخرالواعظین مهدوی متولد 1310 شمسی فرزند شیخ عبدالکریم فخرالواعظین مهدوی، طراح و نقاش قدیمی کرمانی و احمد بهبودی و حسین شهیدینژاد هستند که در گروه هنرمندان کارگاههای قالیبافی آستان قدس رضوی و شرکت سهامی فرش ایران قرار دارند.
منبع: alborz-carpet.blogfa.com
